فاطمیان، کلام اسماعیلیه و مشروعیتمحصول فیزیکی

خلافت فاطمیان در سال ۲۹۷ق در افریقیه، محصول یک قرن نهضت اسماعیلیان بود که رهبران این نهضت سرانجام موفق به پایه‌گذاری خلافت در مغرب شدند. جریان اسماعیلیه بر اثر اختلاف میان شیعیان بر سر جانشینی امام، پس از امام صادق علیه السلام پدید آمد و گروهی با پذیرش امامت اسماعیل، انشعابی تازه شدند و پس از فراز و نشیب‌های بسیار، در سال ۲۹۷ق، حکومتی به نام فاطمیان بر پایۀ مذهب اسماعیلی، در غرب جهان اسلام به وجود آوردند از ویژگی‌های متمایز دولت‌های برآمده از دل جنبش‌های مذهبی این است که اغلب تحقق باورها و آرمان‌های مذهبی به‌صورت عینی در جامعه، در رأس اهداف و سیاست‌های آن قرار می‌گیرد، به صورتی که گاه حتی به نادیده گرفته شدن اهداف و آرمان‌های دیگر می‌انجامد. دولت فاطمی، دولتی برآمده از جنبشی مذهبی و دعوت اسماعیلی بود که از مدت‌ها پیش در سرزمین‌های اسلامی برای دست یافتن به قدرت سیاسی و حاکمیت سرزمینی در تکاپو بود. رویارویی دولت شیعی فاطمیان با دولت سنی عباسیان پیامدهایی داشت و همسایگی این دو دولت، خواه‌ناخواه مناسباتی دوستانه یا خصمانه بین این دو در زمینه‌های مختلف به وجود آورد. ازجملۀ این زمینه‌ها که در این رساله به آن پرداخته شده، سیر تاریخی اختلاف‌های مذهبی و رقابت‌های اقتصادی فاطمیان و عباسیان از ۳۵۸ تا ۵۶۷ق است.