[شرح فارسی پنجاه و سه حدیث اخلاقی از پیامبر اکرم^(ص)]

این اثر در پنجاه و سه فصل، ترجمه و شرح پنجاه و سه روایت مروى از رسول اکرم (ص) را دربردارد، همراه با بسیارى از آیات قرآنى و روایات و اخبار پیشوایان معصوم ـ علیهم السلام ـ و سرشار از حکایتهاى نغز و خواندنى و مواعظ امثال و حکم با نثرى خوب و روان. از جمله آثار اوست: بهجهالمباهج، راحهالارواح و مونس الأشباح، و المصباح المنیر.

از خاقانى شروانى ـ ادیب و سراینده نامى سده ششم هجرى ـ سه نوشته مستقلّ بر جاى مانده است. یکى منشآت وى که شامل نامه‌هاى ارسالى او به بزرگان آن روزگار و افراد خانواده‌اش بوده و نمودارى از شیوه نثر او مى‌باشد. اثر بعدى، دیوان او است که شامل قصیده‌ها، غزل‌ها، رباعى‌ها و دیگر انواع سروده‌هاى وى است. اثر سوم ـ که هم‌اکنون در دستان شماست ـ منظومه تحفه‌العراقین مى‌باشد که شامل بیش از 3100 بیت است و در سال 551 هجرى به جمال‌الدّین موصلى پیشکش شده است.خاقانى این منظومه را اندکى پیش از پیشکش کردن به جمال‌الدّین موصلى سروده است. وى در این اثر به توصیف سفرى پرداخته که براى اتّصال به درگاه محمّد بن محمود سلجوقى به عراق (ایران مرکزى) داشته است.

[شرح فلسفی عرفانـی بیست و سه حـدیث نبوی برگرفته از تـوحید صدوق و اصول کافی کلینی]

قاضی سعید قمی یکی از مشاهیر حکمای عهد صفوی و از شاگردان دو حکیم الهی، ملا رجبعلی تبریزی و ملامحسن فیض کاشانی، و پزشک خاص دربار شاه عباس دو به شمار می‌آید.وی آثار زیادی از خود به یادگار نهاد که از آن جمله است: أسرار‌الصنایع، شرح توحید الصدوق، الأربعینات، أسرار العبادات، تعلیقات علی أثولوجیا، روح‌الصلاه و شرح حدیث البساط.اثر حاضر ــ شرح‌الأربعین ــ نخستین کتاب مؤلف، تبیین و تفسیر بیست و سه حدیث مشکل در حوزه معارف الهی واصول اعتقادی است که سرشار از حقایق حکمی و لطایف عرفان می‌باشد. این احادیث اغلب برگرفته شده از دو کتاب توحید صدوق و اصول کافی است.

[از آثار کهن علم نجوم به زبان فارسی]

در این اثر به‌تفصیل درباره نجوم و احکام آن سخن رفته است. نویسنده از منابع کهن متعددى بهره برده که شمارى از آنها در اختیار نیست. روضه‌المنجمین به جهت برخورداری از ویژگی‌هاى نثر میانه سده پنجم حائز اهمیت است.

[نامه‌های جامی به همراه نامه‌های سلاطین و حاکمان و وزراء و رؤسای دولت و عالمان معاصر وی]

جامی، شاعر، عارف و دانشمند ذوفنون دوره خویش است. شمارِ نامه­هاى گردآورى شده در این کتاب به 458 عدد می‌رسد. از این تعداد، 26 نامه متعلق به کسانى است که به عبدالرحمان جامى نوشته‌اند. این نامه­ ها بخشى از زندگى جامى و معاصرانش را بیان مى­کنند و از منابع و اسناد مهم تاریخى و سیاسى و فرهنگى آن دوران به شمار می‌آیند. وی اغلب این نامه­ ها را، به درخواست اقشار نیازمند، ناتوان و گرفتار جامعه به مراجع مختلف دولتى نوشته است.

منظومه سام‌نامه حماسه ­ای عاشقانه است که بر محور عشق سام، جهان‌پهلوان ایرانی، به پریدخت، دختر فغفور چین، شکل گرفته است. این اثر به خاطر آمیختگی با همای و همایون تاکنون به اشتباه به خواجوی کرمانی نسبت داده شده بود؛ اما مصحّح در مقدّمه ثابت کرده است که سام‌نامه از او نیست و احتمالاً توسّط چند نفر در فاصله زمانی قرن هشتم تا یازدهم سروده شده و سراینده یا سرایندگان این اثر خواسته ­اند با آوردن شرح دلاوری­ها، پهلوانی ­ها و دلدادگی­ های سام به زعم خود خلأ موجود در شاهنامه پیرامون این شخصیت را پر کنند. هرچند این اثر به لحاظ ویژگی­های سبکی، زبانی و ادبی متن یکدست و همگونی ندارد، اما بخش­هایی از آن گنجینه­ باارزشی از اطّلاعات اساطیری، واژه ­های کهن و صنایع ادبی می­باشد.

نامۀ امام علی بن ابی طالب (ع) به مالک اشتر نخعی، معروف به «عهد» یا «فرمان مالک اشتر» جامع‌ترین نامه‌ای است که سید رضی در کتاب شریف نهج البلاغه از آن حضرت آورده و در آن بیش از دیگر نامه‌ها به مسائل جامعه و ارکان حکومت پرداخته شده است. عهدنامه را از دیرزمان، چندین بار به زبان فارسی ترجمه کرده‌اند، یکی از این ترجمه‌هاست، برگردان محمّد ابراهیم نواب تهرانی (د: 1299 ق.) که آن را از بهترین و استادانه‌ترین نثرهای عصر قاجار شمرده‌اند. در این دفتر ترجمه بدایع‌نگار تهرانی به همراه دست‌نوشته‌ای به خط تویسرکانی از آن ترجمه (مکتوب به سال 1297 ق.) تقدیم خوانندگان شده است.

اخبار ولاه خراسان، نوشته سلّامى / سلّامى‌ها (تألیف سده‌هاى 3 و 4 ق) به زبان عربى، اثرى نام‌آشنا است که از نخستین تجربیات در نگارش تاریخ محلى در ایران دوره اسلامى به شمار مى‌رود. از منقولات این کتاب که تاکنون نسخه‌اى از آن به دست نیامده، به خوبى برمى‌آید که این کتاب یکى از سرچشمه‌هاى مهم اطلاعات مورخان و نویسندگان ادوار بعد درباره خراسان و تحولات آن سامان تا اواسط سده 4 ه ق بوده است. با وجود این، آگاهى در مورد محتواى اخبار ولاه خراسان و نیز مؤلف پیشتازش اندک و متناقض است.اثر حاضر گامى براى آشنایى با تاریخ نگارى اسلامى در ایران است که به معرفى سلّامى، تاریخ نگرى و تاریخ نگارى او و نیز اخبار ولاه خراسان اختصاص دارد که بر اساس روایات مستند و پراکنده در منابع مختلف حتى‌المقدور بازسازى شده است.

نصیرالدّین طوسی تنها یک پژوهشگر علمی و فلک ­شناس ریاضیدان نبوده است، بلکه او فیلسوفی بوده که یک دستگاه فلسفی کمال­ پذیر، از هر دو جنبۀ علمی و نظری، داشته است. وضعیّت وی همچون وضعیّت فیلسوفان اسلام، از قبیل: کِندی و فارابی و ابن سینا و دیگران است. فلسفۀ اسلامی پس از ابوحامد غَزالی درگیرِ دو جریان گردید: جریانی که همگامی با غزالی می­کند و با فلسفه­ گراییِ پنهانی به چیره­سازی شریعت می­پردازد. پرچمدار این جریان همان فخررازی است. جریان دیگر، جریانی است که آشکارا دین­ پژوهی می­کند و به راستی به فلسفه ­گرایی می­پردازد، و شاخص­ترین پردازندگانِ بدان، همان نصیرالدّین طوسی است. و این موضوع در حقیقت، خود نشان می_­دهد که پیکار میان فیلسوفان و متکلّمان با پیدایش مؤلّف تهافت الفلاسفه پایان نپذیرفته است.