فاطمیان و علوم عقلیمحصول فیزیکی

در تاریخ اسلام همان­ گونه که روایت ­های متفاوت دینی بسته به نوع حاکمیت سیاسی بود، علم نیز ماهیت، رشد و رکودش تا حدود زیادی به گفتمان حاکمیت سیاسی در سرزمین‌های اسلامی مربوط می­ شد. استبداد حاکمان در جهان اسلام ضمن آنکه دین را در راستای مشروعیت سیاسی و دینی خود تعبیر می­کرد، علم را نیز در همین راستا می­ پسندید و حمایت می­ کرد. موارد بسیاری را می­ توان از کمک‌های نظری و اثرات پایدار علم در مشروعیت اقتدار یک حکومت (به ­ویژه در برابر حکومت­ های رقیب) یادآور شد. نهضت ترجمه که در آن علوم گوناگونی از تمدن­های دیگر به جهان اسلام وارد شد، هم یک فرصت ویژه بود و هم آنکه هنوز علم به عنوان ابزار شناخته­ شده ­ای در رقابت های سیاسی تعریف نشده بود. اگرچه علم پس از آن یکی از ابزارهای مهم در دست حکومت گران برای کسب مشروعیت دینی و سیاسی­ شان شد، اما چنین جریانی در دورۀ سلجوقیان (نظیر آراء غزالی و تأسیس مدارس نظامیه) و حکومت متقارن و رقیب آنان یعنی اسماعیلیان به اوج خود رسید. اسماعیلیه که از همان آغاز با روایت­ های تازه ­ای از دین و قدرت وارد میدان شده بودند، موجودیت سیاسی و مشروعیت دینی­ شان را از نظریه­ پردازان اولیه­ شان می­ گرفتند. آنان علم را وسیله‌ای برای اهداف سیاسی و دینی خود می­ دانستند. این پژوهش به بررسی این زیرساخت­ ها و خلفای دانش ­دوست و دانشمندان مصر دورۀ فاطمی پرداخته است تا کمی روشن­ تر شود که سهم این حکومت شیعی در تمدن اسلامی و تاریخ علم در اسلام چگونه بوده است.